Wedhatama Winardi

P a n g k u r

1.       Mingkar mingkuring angkara, akarana karenan mardi siwi, Sina-wung resmining kidung, sinuba sinukarta, mrih kretarta pakartining ngelmu luhung, kang tumraping tanah Jawa, Agama  ageming aji.

Keterangan :

Awit dening sengsem paring piwulang dhateng para putra ingkang nganggit serat Wedhatama kersa mengkeraken angkara murka. Pangang-gitipun mawi kasekaraken murih saged anarik sengsemipun ingkang maos.

Serat Wedhatama isi piwulang lahir batos. Pamujinipun ingkang nganggit paparingipun piwulang ingkang sampun rinengga tuwin tinata punika saged tumanem ing manah sarta angrembaka.

Wulang kawruh ingkang luhur punika wonten dayanipun. Piwulang punika laras kalihan dasaripun tiyang Jawi manawi kaudi, saestu nenuntun dhateng watak  “ K a p a n g e r a n a n ”.

Makna - Maksud :

*      Mingkar mingkuring angkara = mengkeraken angkara murka.

*      A k a r a n a = amargi.     

*      K a r e n a n = seneng.     

*      M a r d i s i w i = mulang putra.

*      S i n a w u n g = sinarengan.

*      Resmining  kidung = rasaning tembang.

*      Sinuba sinukarta = dipun luhuraken tuwin rinengga.

*      Mrih kretarta = murih angrembaka (tumrap raosing manah).

*      Pakartining ngelmu luhung = tumanem kawruh Kasukman (tumrap raosing manah).

*      P a k a r t i n i n g = pandameling = dayaning.

*      Ing tanah Jawa = tumrap raos ing jiwa = ati.

*      A g a m a = agemane sukma (jiwa).

*      A j i = Ratu = Gusti = Pangeran = Tuhan = Jiwaning manungsa.   

*      S i n u k a r t a = dipun suraosaken.

2.       Jinejer neng Wedhatama, mrih tan kemba kembenganing pambudi, mangka nadyan tuwa pikun, yen tan mikani rasa, yekti sepi asepa lir sepah samun, samangsane pakumpulan, gonyak-ganyuk ngleling-semi.

Keterangan :

Piwulang punika kapacak ing serat Wedhatama. Perlunipun supados tlatos (boten kemba) pangudinipun, malah saged ngenyami ing raosipun ngagesang punika nadyan sampun sepuh raganipun, manawi dereng saged ngraosaken kasukman, kaumpamekaken taksih suwung, jer isinipun namung angen-angen kaliyan hawa nepsu.

Manawi pakempalan sarta lajeng angginem kebatosan. Punika ngatawisi manawi sayektosipun taksih suwung (bodho). Kadosta wor-suhipun laguning swaranipun, polatan, tandang tandukipun lsp amra-cihnani bilih sayektosipun dereng angraosaken dhateng ‘Raos Kasuk-man’. Dados taksih wonten ing pamikir tuwin pangraos.

Makna - Maksud :

*      J i n e j e r  = kapacak = s i n e r a t.

*      W e d h a = pepakem = wewaton.

*      Wedhatama = wewaton utami.

*      Mrih tan kemba = supados boten kemba pangudinipun.

*      Kembenganing pambudi = pangregeming piwulang.

*      Nadyan tuwa pikun = sanadyan tiyang sepuh.

*      P i k u n = gampil kesupen.

*      Tan mikani rasa = boten saged ngraosaken kasukman (raos sejati).

*      S  e  p  i = suwung (sepen ing pangertosan).

*      S  e  p  a  = boten gadhah raos kebatosan.

*      Lir sepah samun = sepaham ingkang boten wonten raosipun.

*      Pasamuwan = kekempalan = sarasehan.

*      Gonyak-ganyuk = seling serep = salah panampi = salawana.

*      Nglelingsemi = adamel isin (lingsem).

3.       Nggugu karsaning priyangga, ora nganggo peparah lamun angling, lumuh ingaran balilu, uger guru aleman, nanging janma ingkang wus waspadeng semu, sinamun ing samudana, sesadon ing ngadu manis.

Keterangan :

Tiyang ingkang taksih makaten, nadyan angginema babagan kaalusan (kebatosan) boten mawi dugi pamrayogi, boten mawang dhateng ingkang dipun ajak gineman, boten ngengeti dhateng paedahipun utawi tumanjanipun. Dados namung ambujeng pamareme piyambak. Terkadang namung ngetingalaken kapinteranipun, rumaosipun sampun mumpuni, pangangkahipun sampun ngantos kawastanan bodho. Boten ngrumaosi bilih sajatosipun aleman. Ananging tiyang ingkang sampun saged ngraos-aken saestu, mawi gineman kaliyan tiyang ingkang makaten lajeng trimah ngawon, boten mbantah utawi mabeni. Pramila makaten awit piyambak-ipun sampun saged nyrampat utawi awas ing semu. Kamanah tanpa damel upami dipun bantaha. Malah-malah kabodoaning sanes wau dipun aling-alingi murih boten damel lingsem. Anggenipun ngaling-alingi sarana tembung manis sarta nyenengaken kanthi ulat sumeh. Dados boten pisan-pisan ketawis nyaru utawi nyendu.

Makna - Maksud :

Bujeng pamaremipun piyambak, marem sebab anginten, piyam-bakipun dipun wastani tiyang mangertos.

*      P e p a r a h = dedugi prayogi = reringa = empan papan.

*      A n g l i n g = ngendika.

*      Guru aleman = butuh dialembana.

*      Waspada ing semu = saged nyrapat dateng tiyang ingkang saged ngraosaken tuwin ingkang dereng, kewis wonten ing rerakitaning tembung, ginem (tata utawi worsuh) makaten ugi wonten ing lagu swara, sajakan, semuning ulat, solahipun, punapa dene tampen-tinampenipun semu, ingkang minangka wewayanganing raos kasukman. Kaumpamekaken tiyang nyenggaki utawi nggerongi gendhing saged kacihna bilih saged ngraosaken ing NGES, tuwin wirama punapa dereng.

*      S i n a m u n = dialing-alingi.

*      S a m u d a n a = rewa-rewa cocog sarta seneng.

*      Sesadon ingadu manis = ingkang gineman kalian ingkang dipun jak gineman sami ngetingalaken senenging manah anggenipun memitran tuwin kekancan angrembag babagan kaalusan. Utaminipun manawi sampun mengker boten lajeng nggegujeng, ngawoni punapa dene ngraosi.

4.    Si pengung nora nglegewa, sangsayarda denira cacariwis, ngandar-andar angendukur, kandane nora kaprah, Saya elok alangka long-kanganipun, Si wasis waskitha ngalah, ngalingi marang si pingging.

Keterangan :

Sarehne makaten ing ngriku tiyang ingkang rumaos pinter wau, boten ngrumaosi bilih dipun aling-alingi kebodoanipun, pramila lajeng sangsaya andadra anggenipun gineman, ngantos sangsaya kathah lan warni-warni nanging boten mlebet dhateng raos, boten patitis, worsuh, tuna dungkap anggenipun angecapi. Saking mempenge, prasasat boten kenging dipun selani ginemanipun. Ingkang kaginem elok-elok ingkang kakinten ndadosaken gumuning ingkang mireng. Dene ingkang sampun mangertos saestu, sarehne sampun waskitha (saged nyrapat) lajeng ngawon.

Liripun ‘ngawon’ ing ngriki boten damel cuwaning tiyang ingkang gineman kathah-kathah wau, malah ngetingalaken senengipun nampi piwulang. Manawi wonten klenta-klentunipun ingkang gineman, ing lahir tuwin batos paring pangapunten. Mandar sasaged-saged manawi wonten ingkang klentu lajeng kasamun murih katingala leres.

Makna - Maksud :

*      P e n g u n g = b a l i l u = b o d h o.

*      N g l e g e w a = nggraita = rumaos.

*      Ngandar-andar = kathah-kathah.

*      Kandane ora kaprah = ingkang kaginem boten runtut kalayan lampahipun pangudi.

*      L  o  n  g  k a = m o k a l.

*      P i n g g i n g = b o d h o.

5.       Mangkana ngelmu kang nyata, sanyatane mung weh reseping ati, bungah ingaran cubluk, sukeng tyas yen den ina, nora kaya si punggung anggung gumunggung, ugungan sadina-dina, aja mang-kono  wong  urip.

Keterangan :

Tiyang ingkang ngelmunipun nyata (anggayuh dhateng kasunyatan) wontenipun namung welas asih sarta  adamel seneng dhateng tiyang sanes, babar pisan boten niat damel seserik, punapa dene ngunggul-unggulaken badanipun. Senajan badanipun dipun ina utawi kawastanan tiyang cubluk, inggih boten gadhah manah serik. Dene ingkang taksih suwung, sarehning ingkang karaosaken namung ubaling angen-angen kalayan hawa nepsu, temahan lajeng dados tiyang ugungan. Lire ugungan makaten, boten namung ateges “onggrongan” kemawon, nanging tansah nguja dhateng hawa nepsunipun, ndarusi ingkang dados pakaremanipun. Dados ingkang dipun ugung angen-angenipun kaliyan napsunipun. Temahan nuwuhaken watak gumedhe tuwin melikan. Ing riku ingkang nganggit serat Wedha-tama paring pepenget: “ngagesang sampun ngantos makaten”. Awit ingkang makaten punika kapitunan ingkang sakalangkung ageng. Gesangipun dados risak, kendih dening pakartining angen-angen lan hawa napsu”.

Makna - Maksud :

*      Ngelmu kang nyata = tiyang ingkang ngelmunipun sampun dados.

*      A n g g u n g = t a n s a h .

*      Gumunggung = kumedah-kedah dipun uja ( angen-angenipun tuwin napsunipun ).

*      Sadina-dina = salawase urip.

6.       Uripe sapisan rusak, nora mulur nalare ting saluwir, kadita guwa kang sirung, sinerang ing maruta, Gumarenggeng anggereng ang-gung gumrunggung, pindha padane si mudha, prandene paksa  kumaki.

Keterangan :

Manawi rinaos saestu, tiyang ingkang makaten punika saestunipun gesangipun memelas. Sukmanipun kados kakurung ing guwa kang peteng. Tegesipun, peteng tumrap kasunyatan, amargi boten ulah nalar lan boten masesa hawa napsu. Petenge nalar katarik gagasanipun pating saluwir. Upami badanipun wadhag minangka guwa, petenge nalaripun kaumpa-mekaken  guwa.  Salebete  guwa  suwarane   g u m r u n g g u n g  utawi   u m y u n g, amargi kaserang gegeter saking jawi. Amargi lawange guwa taksih menga, (pancen driya nampeni gegeter saking alam lingkungan). Gumrunggung swara salebeting guwa inggih punika umyanging gagasan mawarni-warni, nadyan umyung wau boten kapireng ing karna, nanging sajatosipun umyung ingkang sakalangkung sanget. Dados tiyang ingkang gesangipun risak = nalaripun boten mulur, gagasanipun ting saluwir, sukmanipun kakurung ing pepeteng ingkang swaranipun umyung. Sukma ingkang taksih ringkih, kapindakaken sukma taksih enem, ingkang dereng saged masesa angen-angen tuwin napsunipun. Angen-angenipun boten purun kawasesa malah ambeg kumratu-ratu (kumingsun).

Makna - Maksud :

Tiyang ingkang nguja ubaling angen-angen lan hawa napsu, gesangipun wonten ing alam donya sepisan punika manggih kapitunan, boten pikantuk mulure nalar malah gagasanipun ngambra-ambra (boten ENING lan ENGET dhateng gesangipun).

*      S i r u n g = s i n g u p = p e t e n g.

*      Sinerang ing maruta = katempuh ing angin, lire boten mepeti panca indriya.

*      P i n d h a = kaumpamekaken.

*      M u d h a = a n e m.

7.       Kikisane mung sapala, palayune ngendelken yayah wibi, bangkit tur bangsane aluhur, lah ya ingkang rama, balik sira sarawungan bae durung, mring atine tata krama, nggon anggon agama suci.

Keterangan :

Kalimrahipun para nem-neman ingkang ambek gumunggung punika ngendel-endelaken, dupeh para luhuripun sami linangkung kadosta: Rama ibu, Eyang buyut, Guru lsp, punapa dene nabinipun. Inggih sanadyan yektosa pisan bilih pepundenipun punika bangkit tur bangsane ngaluhur, nanging paedahipun punapa tumrap piyambakipun, manawi piyambakipun boten saged nglampahi kados leluhuripun wau. Para leluhur Jawi saestunipun kathah ingkang mumpuni dhateng “kawruh kasukman”, sarta angregem (anggayuh) dhateng kasusilan batos. Upaminipun raos bekti tuwin panalangsa dhateng Pangeran, tansah ngawasaken dhateng awon saenipun tumindak salebeting batosipun piyambak. Makaten punika ingkang nama sajatosing kasusilan. Ananging tumrap para anem ingkang gumunggung dereng paja-paja anggayuh dhateng sajatosing kasusilan (kasusilan batos). Sampun malih nggayuh, srawung kemawon dereng. Dene katitikipun manawi dereng srawungan dhateng sajatosing tata krami, inggih punika anggenipun gumunggung. Ing mangka raosipun tiyang ingkang gumunggung boten panggih-pinanggih kaliyan atining tata krami (kasusilan batos). Menggah atining tata krami punika agem-agemane para luhur, ugi ingkang kawulangaken agama suci.

Makna - Maksud :

*      Kikisane mung sapala = andel-andelipun namung remeh kemawon.

*      P a l a y u n e = tog-togane.

*      Ngendelake yayah wibi = namung sumende dhateng leluhuripun ingkang dipun sungkemi (piyambakipun dereng nyata, malah memper kemawon dereng, amargi dereng sakedik-kedika dhateng sajatosing kasusilan. Ingkang nama sasrawungan kaliyan atine tata krama inggih punika: sampun angenyami dhateng “ROSING RAOS“ sadaya  dumados, inggih punika raosing Kasucian ingkang murni, ingkang boten kaworan ing angen-angen lan hawa nepsu. Ingkang nama angen-angening agama suci punika: “anggenipun anggung enget dhateng raosing kasucianing batos sampun dipun kenyami“.

8.      Socane jiwangga nira, jer katara lamun pocapan pasthi, lumuh asor kudu unggul, sumengah sesongaran, yen mengkana kena ingaran katungkul, karem ing reh kaprawiran, nora enak iku kaki.

Makna - Maksud :

*      S o c a = c i r i = c a c a d.                                 

*      J i w a n g g a = jiwa  raga.

*      S u m e n g a h = gumedhe.

*      S e s o n g a r a n = mameraken kaluwihanipun.

*      K e t u n g k u l = seneng = karem = kerem.

*      Karem ing reh kaprawiran = jubriya, ngegungaken sarira, temah-an ngetingalaken kaluwihanipun.

Keterangan :

Cacading wewatek tiyang punika saged katitik wonten ing netya pasemon, solah, ginem laguning swara, lsp. Punika pratanda bilih ing jiwangganipun taksih wonten ciri (cacad), lajeng dados panitikan bilih dereng srawung (ngraosaken sajatosing kasusilan). Panitikipun bilih dereng nyarawung ing atining tata krami, inggih punika:  remen bantah, lumuh kasoran. Ingkang dasar gadhah kalangkungan inggih ngatingalaken kalangkung-anipun, kadosta: kawaspadanipun, kasektenipun tuwin sanesipun bangsane daya alus. Ingkang makaten punika sajatosipun malah kosok wangsul kaliyan kasusilan dhateng Pangeran (bekti), jer ing ngriku angen-angenipun sajak madeg dados Pangeran, mangerani jagadipun, dupeh mengkoni pancadriyanipun. Ing ngriku lajeng angen-angen ngaku Pangeran (ing pewayangan kagambar bathara Guru). Kamareman ingkang makaten punika boten mitadosi, boten damel katentreman ingkang langgeng. Tumrapipun ingkang bekti dhateng kasunyatan, inggih boten sekeca (ora enak). Pramila boten sekeca (boten andayani katentreman) awit punika namung ngelmu karang.

9.       Kekerane ngelmu karang, kekarangan saking bangsa gaib, iku boreh paminipun, tan rumasuk ing jasad, amung sajabaning daging kulup, yen kapengkok ing pancabaya, ubayane balenjani.

Makna - Maksud :

*      K e k e r a n = s o r o n g a n.

*      Ngelmu karang = ngelmu sihir.

*      Kekarangan = dapukan = rakitan.

*      G a i b = ingkang boten kasat mripat.

*      Kapengkok ing pancabaya = manggih pakewet dadakan.

*      Ubayane balenjani = dayane cabar (ora kena dipercaya).

Keterangan :

Pramila boten sekeca (boten andayani dhateng katentreman) awit punika namung ngelmu karang (ngelmu sorogan) menggah kadigdayan-ipun, kanuragan, sapanunggalanipun, punika soroganipun utawi underan-ipun rerangken saking daya alus. Dapukan saking kekiyatan bangsa alus sanesipun kekiyatan ingkang makaten punika boten saged langgeng, kenging kaumpamekaken  namung kados boreh. Boreh punika namung sajabaning kulit. Liripun ngelmu punika boten andayani kasantosan langgeng. Pramila boten mitadosi, boten antawis lami saged cabar. Terkadang dipun cabaraken dening sanes, terkadang cabar dening pratingkahipun piyambak, dening nerak angger-anggering leres (nerak  paugeraning Kasucian).

10.   Marma ing sabisa-bisa, babasane muriha tyas basuki, puruhita a kang patut, lan traping angganira, ana uga angger ugering kapra-bun, abon aboning panembah, kang kambah ing siyang ratri.

Makna - Maksud :

*      M a r m a = m u l a n e .

*      Tyas basuki = ati selamet.

*      P u r u i t a = m a g u r u .

*      Puruita kang patut = maguru rumeksaning gesang, boten anggeguru kadigdayan, maguru matrapaken badanipun (badan pamikir, badan pangraos, badan wadhag).

*      Angger ugering kaprabun = watone sipat kapangeranan tuwin wawaton panembahing sadaya badan dhateng Pangeran.

Keterangan :

Jalaran saking punika, ingkang perlu kaudi punika ngelmu kawilujengan, liripun: tekadipun ngudi kaalusan punika sengsema budi rahayu (budi = panggawe, rahayu = kang becik = slamet). Sokur bage muji rahayu jagad. Dayaning budi rahayu punika andamel rahayuning jiwa raga, sarta saged nyawabi tetiyang ing sakiwa tengene. Pramila manawi sumedya puruita, inggih boten maguru kadigdayan, nanging magurua ing angger-anggering karahayon, murih saged rumeksa ing gesangipun. Ancasing puruita sumedya mangertos “kados pundi“ patraping badanipun (badan alus lan badan kasar tumrap jiwanipun) jiwaning manungsa punika ingkang kedah kaenut sapangerehipun angger-anggering panembah dhateng Gusti punika inggih wonten. Inggih angger-angger punika ing-kang kedah kagurokaken. Manawi sampun mangertos angger-anggering gesang, lajeng kangge ing salami-laminipun siang, dalu, enjing, sonten. Boten mawi wawatesan (boten wonten 100 dinten, 40 dinten, semanten tahun lsp). Kados kedah satindak sapecak bebasane pungkasane laku sareng pungkasane ambegan kita.

11.    Iku kaki takokena, marang para sarjana kang martapi, mring tapaking tepa tulus, kawawa nahen hawa, wruhanira mungguh sajatining ngelmu, tan mesthi ing janma wredha, tuwin mudha sudra kaki.

Makna - Maksud :

*      Takokna = nyuwuna piwulang.

*      Sarjana = tiyang terang ing budi.

*      Martapi = ngereh dhateng angen-angen tuwin napsunipun = ulah semedi ngagengken dayanipun jiwa raga kanthi nelukaken “badan-badanipun“.

*      T a p a k = patilaran.

*      T e p a = tuladha = paseksen.

*      T u l u s = lestantun  ( l a n a ).

*      W r e d h a = t u w a.

Keterangan :

Wewaton panembah dhateng Pangeran punika ingkang perlu dipun suwunaken keteranganipun dhateng para sarjana ingkang gentur  kasutapanipun  inggih  punika  ingkang  saged  masesa badan-badanipun (kasar, alus = lahir, batos) karuntutaken kaliyan angger-anggering gesang. Punika ingkang netepi tapa ingkang leres, utawi tapa ingkang boten pedot, boten mawi wangenan ingkang nyata: wonten patilasanipun lestantun. Liring lestantun: mboten nyaleweng nuruti angen-angen gumedhe tuwin kajenge napsu. Dados tetep kuwawi nyandet hawa napsu. Menggah tapak utawi patilasanipun sarjana ingkang makaten ateges panitikan bilih kawruhipun sampun nyata.  

Kabukti wonten ing mentesing pangandika, rahayuning bebuden, gesanging ujwala, prasajaning solah bawa. Saening padatan punapa dene anggenipun saged andayani karahayon tuwin kasucian dhateng weweng-konipun. Menggah saestunipun  sujanma, ingkang makaten boten dumeh sampun sepuh raganipun. Terkadang saged ugi inggih taksih timur. Kajawi punika, boten dupeh luhur pangkatipun, saged ugi tiyang alit ingkang boten gadhah pangkat.

12.    Sapantuk wahyuning Ngalah, gya dumilah mangulah ngelmu bangkit, bangkit mikat reh mangukut, kukutaning jiwangga, yen mangkono kena sinebut wong sepuh, liring sepuh sepi hawa, awas roro neng ngatunggil.

Makna - Maksud :

*      Wahyu Allah = sihing Allah.

*      D u m i l a h = p a d h a n g.

*      Bangkit mangulah ngelmu = baut nata tuwin ngrakit kaalusanipun.

*      B a n g k i t  m i k a t = saged narik.

*      Bangkit reh mangukut = boten jiguh anggenipun mapanaken raos-ipun piyambak dhateng telenging batos.

*      Kukutaning jiwangga = pangirup ing daya kekiyatan ing badan alus tuwin badan kasar dhateng ingkang mengku.

Keterangan :

Sinten ingkang tinarbuka sanajan dereng sepuh raganipun, sanajan tiyanga sudra, raosipun padang sarta wening, ing riku saged kajengipun piyambak (boten sarana kawulang) dhateng patrap pangrakiting raos pangraos dumugi ing dadosipun. Mangertos saking kajengipun piyambak dhateng panca indriya, murih boten tumpang suh. Saged punika amargi katuntun dening raosipun piyambak. Raosipun piyambak  ingkang nuntun wau sayektosipun daya kekiyatan saking Pangeran. Kasagedan ingkang makaten punika anggenipun nindakaken samangsa-mangsaning nalika semedi (tafakur). Salebeting semedi nyupekaken raosing panca indriya, dening mandeng meleng dhateng Pangeran (Pribadinipun) ngantos raosing panca indriya boten wonten. Punika katembungaken “ngukut“ (boten nyirnakaken) amargi boten kecalan panca indriya.

Liripun, panca driya namung kendel boten makarti. Dene sababipun boten makarti amargi: dayaning GESANG ingkang suwau anggesangi (makartekaken) panca indriya, ing wekdal punika makartekaken panca indriya, jalaran ngempal wonten raos kasukman. Manawi daya gesang ingkang nggesangi panca indriya sampun ngempal wonten ingkang mengkoni panca driya, angen-angen ingkang alus. Saking ngriku kakem-palaken  malih  dhateng  ingkang mengku saliring raos pangraos. Punika wau ingkang katembungaken “kukutaning jiwangga“.

Tiyang ingkang sampun saged makaten kawastanan netepi sajatosing sepuh. Ingkang sepuh merdika jiwanipun. Tanda yektinipun bilih jiwa-nipun sampun sepuh: inggih punika anggenipun ageng dayanipun, saged nelukaken dayaning angen-angen, pangraos tuwin panca indriya ical utawi pejah, nanging pakartining manut pangrehing jiwa, boten ngangge kajeng-ipun piyambak. Tiyang ingkang sampun saged makaten saestu saged milah-milah ing nunggil misahipun angen-angenipun kaliyan jiwanipun. Kalih werni wau ingkang pundi ingkang nama “PIYAMBAKIPUN“. Manawi sampun terang dhateng pepilahan kalih werni wau, liripun saged ngraosaken kanthi kaalusaning raos, saged waspaos kanthi paningal batos, punapa dene boten jiguh dhateng pangrakit tuwin pangukutipun, punika katembungaken “ AWAS RORONING ATUNGGIL“.

13.    Tan samar pamoring suksma, sinuksmaya winahya ingasepi, sinim-pen telenging kalbu, pambukaning warana, tarlen saking liyep layaping aluyup, pindha pesating supena, sumusuping rahsa jati.

Makna - Maksud :

*      Tan samar = boten kalentu, boten bingung, boten semang = ngertos terang.

*      Pamoring sukma = saged ngraosaken kanthi cetha bilih piyam-bakipun punika sukma (boten namung panganggep).

*      Sinuksmaya = binesut, sinaring.

*      I n g a s e p i = sirnaning panggagas (pangangen-angen).

*      Telenging kalbu = telenging batos.

*      Pambukaning warana = pamiyaking tutup (aling-aling).

*      T  a  r  l  e  n = boten sanes (boten njawi).

*      L  i  y  e  p = setengah merem.

*      L  a  y  a  p = setengah enget.

*      L  u  y  u  p = salebeting supe sakedhap.

*      Sumusuping rahsa jati = manjinging rasa jati = luluhing raos jati.

Keterangan :

Awas (boten samar) punika boten amung tumrap pepilahipun kemawon, ugi tumrap panunggilipun. Tegesipun awas utawi boten samar unika boten namung cethaning tingal kemawon, nanging ugi kapetang dalah kandasing raos, punapa dene terange pangertos. Tetiga punika, “cethaning tingal, kandasing raos, terange pangertos“, ingkang gegu-letan dados satunggal, kawastanan “P R A M A N A“ tegesipun terang  saterangipun  tumrap  t i n g a l,  r a o s, sarta  p a n g e r t o s.       

Dados sujanma ingkang saged makaten inggih sampun tamtu pramana, tumrap pepilahan kalih ing inggil wau. Sujanma ingkang makaten boten samar (Pramana dhateng Pramananipun piyambak). Piyambakipun lajeng ngraos dados Sang Pramana amargi sampun pramana. Ingkang makaten punika asring katembungaken sampun nunggil kaliyan “Hyang Pramana“.

Menggah saged kaleksanan punika boten sanes, namung bilih anggenipun semedi saged kendel sayektos. Boten namung kendelipun badan wadag, ugi kendeling angen-angen lan napsu (boten nggagas punapa-punapa) namung meleng (enget dhateng Gusti Allah).

Lestantun, lan boten goyang, boten katilem, sarana pirantos ingkang kawastanan “Sholat DAIM“ ingkang ing ngajeng kawastanan abon-aboning panembah. Kang kanggo ing siyang ratri, ingkang perlu kagu-rokaken. Pakarti ingkang makaten punika kenging kaumpamekaken nyaring angin utawi nyaring kaalusanipun piyambak, ing salebeting sepen (sirnaning gagasan). Dados sagedipun kawahya (kabukak cetha) punika namung bilih sinukmaya (sinaring binesut) wonten ing mangsa kala sepen saking rubedane angen-angen, napsuning pancadriya.

Manawi sampun saged makaten, punika sampun nama saged nggayuh “Kawruh Kebatosan“, tembungipun Arab “Makrifat“ teges-ipun “Kawruh“ punika: “Angsal-angsale meruhi“. Angsal-angsalan wau lajeng kasimpen, sarta boten badhe ical salaminipun. Wonten pundi anggenipun nyimpen wonten telenging batos, ingkang mengku saliring raos pangraos ing jiwa raga.

Nalika taksih wonten ing alaming angen-angen ingkang alus punika lajeng asring priksa kaelokan warni-warni ingkang nengsemaken sanget, wonten ingkang mbingungaken, wonten ingkang nggegirisi utawi ngu-watosi, makaten ugi raosing manah, terkadang raos sengsem, terkadang keranta-ranta, terkadang melas sanget dhateng raganipun, cekakipun warni-warni sanget, ingkang dayanipun damel kaget, damel supe, tuwin damel kerem (sadaya punika sajatosipun boten sanes inggih gegeteripun piyambak ingkang dumados wonten ing kaalusan). Amargi saking punika sarananipun murih lestantun (mboten cabar), punika namung kedah ngulinakaken ngresiki gagasan sarana “Sholat Daim“ tuwin anglatih nggolongaken cipta. Reribet ingkang kasebat ing nginggil wau sadaya, wonten ing alam kaalusan ingkang ngaling-alingi “Pramana“. Pamiyaking aling-aling sarana, mripat setengah merem (liyep) sarta setengah enget (layap) tuwin kesupen sekedap (luyup) kadosdene keclaping tiyang ngimpi. Menggah pedamelan ingkang makaten punika saestunipun dede padamelaning angen-angen  utawi napsu tuwin panca driyanipun ingkang ulah semedi, nanging sayektosipun daya pakartining jiwa ingkang sampun boten karubeda ing rasukanipun. Angen-angen tuwin pangraos ingkang sampun alus, wau namung nglawehi dhateng pakartining jiwa, anggenipun luyup punika raosipun mak gliyer, supe sekedap, nanging punika supene angen-angen dening saweg kairup ing jiwanipun, dados ing wekdal punika sanajan wonten ingkang supe, nanging  wonten ingkang tansah enget, lha piyambakipun punika ingkang supe punapa ingkang enget ? Nyumang-gakaken.

14.    Sejatine kang mangkana, wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi, bali alaming ngasuwung, tan karem karameyan, ingkang sipat wisesa winisesa wus, mulih mula-mulanira, mulane wong anom sami.

Makna - Maksud :

*      Kang mangkana = sagedipun kaleksanan makaten.

*      Wus kakenan = sampun awor = manunggal.

*      Nugrahaning Hyang Widhi = Sihing Pangeran.

*      Ngalaming ngasuwung = suwung ingkang mengku wonten.

*      Tan karem karameyan = sirep hawa napsunipun, wening budine, lerem panca driyane, tentrem rasane = sepen saking sakathahing kamelikan.

*      Mula-mulanira = a s a l - u s u l e .

Keterangan :

Manawi ingkang semedi wau saged “pramana“ bilih piyambak-ipun punika tansah enget (boten nate supe) punika pratanda sampun nunggil raos kaliyan ingkang mengku samudayanipun. Wataking jiwa punika tansah nunggil kaliyan Ingkang Maha Tunggal. Kadosdene soroting surya ingkang nyoroti satunggaling wujud. Murih wujudipun wau katingal, lajeng kaseksen dening Ingkang Maha Tunggal, bilih wujud wau wonten.

Dados “wonten“ punika tegesipun ketingal utawi kraos utawi kaseksenan dening Ingkang Esa. Sarehning makaten, piyambakipun sampun pulih jumeneng ingkang nekseni, inggih Ingkang Maha Wonten. Inggih leres suwung nanging tegesipun suwung saking sesulapan ingkang gumelar. Ingkang mastani suwung punika: Ingkang Dumados, ingkang dumadosaken mastani Ana. Inggih sampun temtu ing riku boten kara-meyan awit saliring karameyan ing jagad punika, saking ngriku pinang-kanipun. Ingriku punika teteping kaenengan. Kaenengan punika mengku Saliring ebah-ebahan. Angen-angen ingkang masesa jagadipun sampun kawisesa. Tegesipun sampun kawengku sarta kedepan (kesorotan). 

Ingkang sipat wisesa punika inggih daya kekiyataning angen-angen luhur ugi ingkang kasebat Sukma utawi Hyang Wisesa. Punika anggenipun misesa jagad saisen-isenipun (jagade dhiri pribadi) tansah kedayan dening Pangeran.

Sarehning makaten mobah molahipun, manut pangerehing Pangeran (manut raos ingkang resik) wasana mahanani wilujenging gesangipun ing lahir lan batos. Makaten punika perlu katulad ing sasaged-sagedipun dening para anem, murih saged rumeksa ing gesangipun.